Jacobalia

Ondanks dat de Werkgroep Geschiedenis & Cultuur formeel gestopt is gaan de werkzaamheden met de verzameling van de jacobalia door. Hans Garritsen en Geert Julicher hebben dit werk overgenomen. Bekeken wordt nog of en hoe dit ingebed wordt in de toekomstige bundeling van groepen die zich binnen het Nederlands Genootschap van Sint Jacob bezig houden met culturele aspecten van de verering van Jacobus en de pelgrimage.

Wat zijn jacobalia en hoe kunt u een bijdrage leveren aan onze verzameling?

In het eerste nummer van de Jacobsstaf, voorjaar 1989, staat een artikel van Mireille Madou, getiteld: ‘Jacobalia in Nederland’, een inleiding op de serie ‘Jacobalia in Nederland’. Madou definieert jacobalia als ‘sporen die de cultus van Sint-Jacobus in de beeldende kunsten in Nederland heeft nagelaten’.
In nummer 50 van de Jacobsstaf, juni 2001, wordt het woord ‘sporen’ in de definitie van Madou nader uitgewerkt: het betreft niet enkel objecten in de beeldende kunsten zoals bijvoorbeeld kerken, beelden, schilderijen, maar ook andere zaken die samenhangen met de cultus van Sint-Jacobus zoals Sint-Jacobusgasthuizen en -broederschappen.
In nummer 85 van de Jacobsstaf, februari 2010, is de werkgroep Geschiedenis en Cultuur nog een stap verder gegaan en beschouwt alles wat in het verleden of heden in relatie staat met Sint-Jacobus en de bedevaart naar Santiago als een jacobalium, zo bijvoorbeeld ook een straat die vernoemd is naar Sint-Jacobus.

De werkgroep heeft een uitvoerige lijst aangelegd met jacobalia. Deze lijst wordt nog steeds uitgebreid. De lijst is gerangschikt op provincie en daarbinnen op plaats. U kunt rechtstreeks zoeken op plaatsnaam, provincie of regio. Binnen een plaats staan de jacobalia gerangschikt op locatie, zodat van bijvoorbeeld een kerk alle zich daarin bevindende jacobalia bij elkaar staan.

Klik hier voor de lijst.

Naast de lijst zijn de jacobalia ook te vinden op een kaart. Het duurt echter enige tijd vóórdat toevoegingen aan de lijst ook beschikbaar zijn op de kaart, dus de lijst geeft de actuele situatie beter weer. [Het is een algemene kaart waar in verschillende lagen veel gegevens op getoond kunnen worden. Om het overzicht te bewaren moet u in ieder geval de kaartlaag jacobalia activeren. De meeste andere deactiveert u om niet bedolven te geraken onder informatie waar u niet naar op zoek bent.] Op de kaart kunt u inzoomen om de afzonderlijke jacobalia te vinden.

Klik hier om de jacobalia op de kaart van Nederland te vinden.

Jacobalia in de Jacobsstaf

Vanaf het eerste nummer van de Jacobsstaf als zelfstandig orgaan sinds 1989 is er met een zekere regelmaat over jacobalia in Nederland gepubliceerd. Om het zoeken te vergemakkelijken staat er in de beschrijving van een jacobalium op de website een link naar een artikel in de Jacobsstaf. Alle nummers van de Jacobsstaf zijn beschikbaar op de website.
[Let op: alleen wanneer u ingelogd bent als lid kunt u op de website ook de meest recente nummers inzien.]

In de Jacobsstaf 103 (sept 2014) staat een artikel van Herman Holtmaat en Gerard Luiten: ‘De verering van Jacobus, Jacobusbroederschappen in Nederland’. Voor de uitgebreidere versie leest u hier verder.

Valkuilen

Soms is het lastig om er zeker van te zijn dat iets echt te maken heeft met Jacobus de Meerdere. Bijvoorbeeld:

Een glas-in-loodraam in de Sint Simon en Judaskerk in Ootmarsum heeft lange tijd op de lijst gestaan als afbeelding van Jacobus de Meerdere.

Onlangs heeft Rob van Krieken erop gewezen dat het hier een afbeelding van Jacobus de Mindere betreft. Wanneer Philippus en Jacobus samen staan afgebeeld betreft het Jacobus de Mindere. Philippus heeft zich beziggehouden met het Oude Testament en Jacobus de Mindere (of de Jongere) is de vermeende auteur van het Bijbelboek Jakobus in het Nieuwe Testament. Jacobus de Mindere wordt daarom ook vaak met een Bijbel afgebeeld. Wanneer Jacobus de Meerdere als apostel wordt afgebeeld heeft hij ook vaak een boek (en dat wordt verondersteld de Bijbel te zijn) in zijn hand. Uit andere attributen, opschriften of de context waarin de figuur geplaatst is, moet dan blijken of het echt een afbeelding van Jacobus de Meerdere is. (Jacobus de Meerdere is overigens wel afgebeeld op een ander glas-in-loodraam in dezelfde kerk).

Een ander voorbeeld zijn de verwijzingen naar de Jacobijnen. De orde van de Dominicanen, die in Nederland ook wel Predikheren werden genoemd, werd ook aangeduid met de term Jacobijnen. Dit stamt uit het Frans, omdat de Dominicanen in Parijs een klooster hadden in de Rue Saint Jacques. De groep van de jacobijnen ten tijde van de Franse Revolutie droegen die naam omdat zij hun basis hadden in het bewuste klooster dat de monniken hadden (moeten) verlaten. De Rue Saint Jacques heeft uiteraard wel een relatie met Jacobus de Meerdere, maar de Dominicanen (en dus ook de Jacobijnen) hebben dat niet.

De Jakobijnerkerk en het Jakobijnenkerkhof in Leeuwarden en de Jacobijnestraat in Haarlem zijn derhalve verwijderd uit de lijst met jacobalia.

Oproep

Wij vinden het belangrijk deze lijst te verbeteren, uit te breiden en toegankelijk te maken. U kunt daaraan uw bijdrage leveren.

Wij roepen daarom alle leden en regio’s op om op zoek te gaan naar jacobalia die nog niet op onze lijst staan. Ook opmerkingen en aanvullingen bij al geregistreerde jacobalia zijn van harte welkom. In een enkele regio is inmiddels iemand structureel met jacobalia bezig maar iedere melding, hoe bescheiden ook, is van harte welkom.

U kunt zelf een nieuw jacobalium indienen via dit formulier.