Al meer dan 1000 jaar is de pelgrimage naar Santiago de Compostela in Europa bekend. Miljoenen pelgrims hebben in al die eeuwen de tocht naar het graf van Sint Jacobus de Meerdere gemaakt, ook vanuit de Nederlanden. Talrijke naar Jacobus genoemde kerken, kapellen, straten en gasthuizen wijzen daar vandaag nog op. Indertijd was het een barre tocht. Door de vele gevaren onderweg vroeg het van de pelgrim veel vertrouwen, zowel op St Jacobus als in de eigen kracht. Tegenwoordig is de pelgrimstocht gemakkelijker te volbrengen. Door de rood-witte merktekens en gele pijlen te volgen, gewapend met een routeboekje met overnachtingsadressen, voorzien van pinpas en creditkaart en met de mobiele telefoon en GPS onder handbereik loopt of fietst de moderne pelgrim in 1 tot 4 maanden naar het einddoel. En hij knoopt er eventueel nog een week aan vast om het middeleeuwse einde van de wereld te ervaren in Fisterra.
De belangstelling voor de pelgrimstocht naar Santiago is de laatste 40 jaar weer aanzienlijk gestegen, ook vanuit Nederland. Het boek van Hans Annink: Een late pelgrim op de Melkweg, uitgegeven in 1980, en ook recenter aandacht in de media, Kruispunt van de KRO, Weg naar Compostela op de Belgische TV en de film The Way hebben de belangstelling voor de Camino flink gestimuleerd. In 2010, een Heilig Jaar, meldden 2.077 Nederlanders zich op het pelgrimsbureau in Santiago. Ook de aandacht in de media n.a.v. het 25 jarig jubileum van ons Genootschap en de tentoonstelling in het Museum Catharijne Convent in 2011 hebben bijgedragen aan de toegenomen belangstelling. Volgens opgave van het pelgrimsbureau in Santiago de Compostela hebben 4195 Nederlanders in 2019 de tocht naar het graf van Jacobus de Meerdere afgelegd.
Als gevolg van de COVID-19 pandemie waren dat er in 2020 slechts 375. Hoewel deze pandemie nog lang niet voorbij was steeg het aantal in 2021 naar 1794. In 2022 heeft zich een ware inhaalslag voltrokken hebben zich 5152 landgenoten gemeld bij het pelgrimskantoor na het afleggen van een pelgrimstocht. Na aankomst in Santiago de Compostela bezoekt de pelgrim eerst de kathedraal om daar de rituele handelingen te verrichten. In het portaal legde hij, tot voor kort1, zijn hand in de afgebeelde boom van Jesse, uitgesleten door de miljoenen handen die hem voorgingen. Hij klom omhoog achter het altaar en betuigde zijn respect aan Jacobus de apostel door zijn beeltenis te omhelzen. En tenslotte daalde hij af in de crypte waar het graf van Jacobus zich zou bevinden. Als gevolg van de COVID-19 pandemie is het de pelgrims enkel nog toegestaan de crypte te betreden om daar bij de schrijn met relieken van de Apostel deze te danken.
De volgende stap is een bezoek aan het Oficina de Peregrinos, het pelgrimsbureau, waar de tocht wordt geregistreerd. De pelgrim ontvangt bij voldoende religieuze of spirituele motivatie een certificaat dat compostela heet, soms ook compostelana of compostelaat genoemd. De volgende dag tijdens de pelgrimsmis in de kathedraal kan men horen hoeveel pelgrims uit welke landen de dag ervoor zijn aangekomen. Met enig geluk kan men ook het beroemde manshoge wierookvat, de botafumeiro, door de kerk zien zwaaien.
De compostela is een kerkelijk document dat wordt uitgegeven door de aartsbisschop van Santiago de Compostela en namens hem is ondertekend door zijn secretaris. De Latijnse tekst vermeldt dat de pelgrim uit devotie de tocht naar het graf van de apostel heeft ondernomen. Op vertoon van de credencial, de geloofsbrief ofwel pelgrimspas, met de stempels van de verblijfplaatsen onderweg en na enige vragen over de motivatie voor de pelgrimage wordt de compostela op naam uitgeschreven en aan de pelgrim uitgereikt. Op de compostela staat de volgende tekst:
CAPITULUM hujus Almae Apostolicae et Metropolitanae Eclesia Compostellanae sigilli Altaris Beati Jacobi Apostoli custos, ut omnibus Fidelibus et Peregrinis ex toto terrarum orbe, devotionis affectu vel voti causa, ad limina Apostoli nostri Hispaniarum Patroni ac Tutelaris SANCTI JACOBI convenientibus, authenticas visitationis litteras expediat, omnibus et singulis praesentes inspecturis, notum facio
………. ……………………………………………………………………..
hoc sacratissimum Templum, *perfecto itinere sive pedibus sive equitando post postrema centum milia metrorum, birota vero post ducenta,* pietatis causa devote visitasse. In quorum fidem praesentes litteras, sigillo ejusdem Sanctae Ecclesiae munitas, ei confero.
Datum Compostellae die ….. mensis ……. Anno Dni …
Canonicus Deputatus pro Peregrinis
* de tekst tussen * .. * is toegevoegd in april 2014.
De Nederlandse vertaling luidt:
Het Kapittel van de Zegenrijke Apostolische en Aartsbisschoppelijke Kerk van Compostela, als bewaarder van het zegel van het Altaar van de Zalige Apostel Jacobus, belast met de taak een bewijsstuk te overhandigen aan alle Gelovigen en Pelgrims uit alle landen van de wereld, die uit devotie of omwille van een gelofte de Bedevaartsplaats van de Heilige Jacobus, onze Apostel, Patroon van de Spanjaarden en Titelheilige, bezoeken, maakt bekend aan allen, te samen en afzonderlijk, die dit zullen nagaan, dat: …[naam]…… dit allerheiligste Godshuis uit godsvrucht toegewijd heeft bezocht. *na een tocht van tenminste honderdduizend meter te voet of te paard dan wel tenminste tweehonderdduizend meter per fiets *.
Ter waarmerking hiervan overhandig ik hem/haar het voorliggend schrijven, bekrachtigd met het zegel van dezelfde Heilige Kerk.
Gegeven te Compostela op de ……..dag van de maand …… in het jaar des Heren
……
De Secretaris van het Kapittel.
* de tekst tussen * .. * is toegevoegd in april 2014.
Sinds 2014 kan de pelgrim ook een zg. afstandscertificaat aanschaffen. Op dit in het Spaans gestelde document wordt dan het aantal afgelegde kilometers vermeld.
Het idee van een Compostelaregister gaat terug op een middeleeuws gebruik. Na voltooiing van de tocht naar Santiago werd de pelgrim opgenomen als lid van de Broederschap van Jacobspelgrims en in het ledenregister ingeschreven. Het Compostelaregister legt op overeenkomstige wijze vast wie in onze tijd als pel-
grim naar Santiago is gegaan en daar een compostela heeft ontvangen. Vanaf het begin van het Genootschap was het de gewoonte om een kopie van de compostela in te sturen. De namen van deze compostelabezitters en de aankomstdatum werden en worden in de Jacobsstaf gepubliceerd. Piet Beisterveld en Harry Wasser hebben een eerste aanzet gedaan al deze namen in een database onder te brengen. Harry heeft dat nog vele jaren gedaan. Zijn werk is later door Rony de Jong en de huidige auteurs overgenomen.
De oudste compostela die in het register van het Genootschap wordt bewaard is van 29 augustus 1969 ten name van Hans Burgman. Tot en met 31 december 2022 zijn 14495 compostela’s geregistreerd over de afgelopen jaren. Maar niet alle pelgrims sturen een kopie van hun compostela naar het Genootschap en ook buiten het Genootschap om maken sommigen de pelgrimstocht.
Het register is in september 2013 ondergebracht in een database van de website van het genootschap. Daarin worden nu gescande kopieën van de compostela’s bewaard.
Van 1.411 inzenders is weinig meer bekend dan naam, woonplaats en aankomstdatum. Pas vanaf 2003 is aan pelgrims gevraagd bij het inzenden van de kopie-compostela gegevens te leveren over vertrekplaats en -datum, de route, de reiswijze en het aantal dagen dat de tocht naar Santiago heeft geduurd. En verder of:
Uit analyse van deze gegevens zijn enkele tabellen en grafieken samengesteld die verderop onder het kopje Statistiek aan de orde komen.
De route vanaf de Pyreneeën door Noord-Spanje is verreweg de meest gekozen route. Deze is bekend als de Camino Francés ofwel de Franse weg. Hij loopt van St.-Jean-Pied-de-Port aan de Frans-Spaanse grens naar Roncesvalles en over Pamplona, Burgos en León naar Santiago. In de winter kan vanaf Ponferrada gekozen worden voor de Camino de Invierno om de besneeuwde toppen van O Cebreiro te vermijden.
Al in de Middeleeuwen waren er 4 aanlooproutes door Frankrijk bekend zoals de Franse monnik Aiméry Picaud beschrijft in het Liber Sancti Jacobi ook wel de Codex Calixtinus genoemd naar paus Callixtus II: “Quatuor viae sunt . . . .”, er zijn 4 wegen.
Behalve deze hoofdroutes zijn er nog talrijke andere wegen naar Santiago de Compostela. Iedere pelgrim vindt immers zijn eigen weg. In Spanje zijn er nog de volgende routes:
Vanuit Portugal leidt de Camino Portugués pelgrims vanaf Lissabon en Porto via Padrón naar Santiago de Compostela. De route kent diverse varianten, langs de kust of door het binnenland. Na de Camino Frances wordt de route vanaf Porto het drukst bewandeld.
Hiernaast zijn er nog verschillende aanlooproutes door Duitsland, Zwitserland, Italië en Frankrijk. In Nederland en België zijn in de 21ste eeuw Jacobsroutes ontwikkeld die aansluiten op de routes in Frankrijk.
Het 4e lustrum van ons Genootschap in 2006 was aanleiding om alle pelgrims van de afgelopen jaren in een boekpublicatie op te nemen. In 2013 is de registratie overgenomen op de website, waar de leden van het Genootschap nu zelf hun Compostela kunnen registreren. Tot 2022 werd jaarlijks een papieren versie gemaakt. Omdat het aantal nieuwe vermeldingen niet meer in verhouding stond met het totaal aantal is dit eind 2022 beëindigd en is hier het Digitaal Compostela Register voor in de plaats gekomen.
Aan pelgrims die nog niet in deze database zijn vermeld wordt gevraagd hun gegevens aan te melden via de website. Als u bent ingelogd kunt u uw Compostela(s) registreren door te klikken op ‘mijn account’. Onder ‘Compostela Registratie’ ziet u eventueel al eerder geregistreerde Compostela’s. Mogelijk is uw registratie van vóór 2014 niet zichtbaar. Door een technische onvolkomenheid in de nieuwe website was het niet mogelijk deze direct zichtbaar te maken. Maar hij is niet verloren. Geef deze registratie door aan compostelaregister@santiago.nl, samen met uw lidnummer en de datum op uw compostela en we zorgen er voor dat de registratie weer zichtbaar wordt. Een nieuwe compostela registreren gaat als volgt: klik in ‘mijn account op ‘Compostela registratie’ en vervolgens op ‘Voeg ‘Compostela-registratie toe’ . Dan krijgt u een registratieformulier te zien waarin uw persoonlijke gegevens al zijn ingevuld. Door de overige gegevens in te vullen en een kopie van uw compostela te uploaden, kunt u uw Compostela registreren. U kunt hier ook oorkondes van Fisterra en/of Muxia registreren. Kopieën van die oorkondes zijn verplicht als u de datum van aankomst in die plaatsen in het register wilt laten opnemen. De kopieën van de compostela en oorkondes kunnen in de vorm van een scan of een digitale foto worden geüpload.
Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob
Janskerkhof 28 a
3512 BN Utrecht
KvK nummer: 40447304
BTW nummer: NL 8039.95.635.B01
IBAN: NL41INGB0005151146
